جراحی فک (ارتوسرجری) برای ارتودنسی چگونه است

درمان ناهنجاری های دهان و دندان در همه موارد ارتودنسی به تنهایی انجام پذیر نیست. متخصص ارتودنسی زمانی که تشخیص دهد نوع ناهنجاری یا شدت آن به گونه ای است که ارتودنسی به تنهایی نتیجه مناسبی برای فرد به همراه ندارد برای او جراحی فک را نیز تجویز می کند. ترکیب این دو درمان یعنی همزمانی ارتودنسی با جراحی فک به اسم ارتوسرجری نیز شناخته می شود. اینکه چه زمانی و تحت چه شرایطی نیاز به جراحی همراه برای ارتودنسی وجود دارد و اولویت اجرا با ارتودنسی است یا جراحی فک، از موارد مهمی می باشد که در این مطلب به آنها می پردازیم .

رابطه ارتودنسی با جراحی فک چیست؟

دو درمان ارتودنسی دندان و جراحی فک برای اصلاح ناهنجاری های گوناگون دهان و دندان با شدت های مختلف استفاده می شوند. انجام این درمان ها ممکن است به دلایل مختلفی صورت بگیرد که می توان به گزینه هایی چون ایجاد تغییر ظاهری، بهبود توانایی صحبت کردن، بهبود شیوه غذا خوردن و جویدن خوراکی، بهبود نفس کشیدن، رفع نا مرتبی دندان ها، رفع روی هم قرار گرفتن دندان های بالا و پایین، برطرف کردن ناهنجاری اپن بایت و …. اشاره کرد.

انجام جراحی به تنهایی و بدون پیش زمینه های مربوطه امکان پذیر نیست. قبل از جراحی فک باید وضعیت دندان ها کاملا مرتب و صاف باشند و شرایط فک پایدار باشد. متخصص در صورتی که دندان ها به صورت صاف و بدون ناهنجاری نباشند، جراحی فک را تجویز نمی کند و درخواست انجام ارتودنسی را می دهد. ارتودنسی را می توان پیش نیاز و مقدمه ای برای جراحی فک دانست.

البته بعد از جراحی فک نیز ارتودنسی وجود خواهد داشت، اما در مورد قبل از جراحی یک ضرورت و نیاز حتمی می باشد. ارتوسرجری همان رابطه مکمل جراحی فک و ارتودنسی است که قبل از جراحی فک باید دندان ها با کمک ارتودنسی مرتب شوند.

انواع روش های ارتوسرجری

جراحی ارتوسرجری شامل مجموعه‌ای از روش‌ها است که با هدف اصلاح ناهنجاری‌های فکی و بهبود هم عملکرد و هم زیبایی صورت انجام می‌شوند. مهم‌ترین انواع این جراحی عبارتند از:

• استئوتومی فک بالا (جراحی فک فوقانی): این روش برای درمان مشکلاتی مانند رشد بیش‌ازحد یا کم‌توسعه‌ فک بالا، بایت باز یا کراس‌بایت به‌کار می‌رود. با جابه‌جایی موقعیت ماگزیلا، هماهنگی چهره و عملکرد دندانی بهبود می‌یابد.
• استئوتومی فک پایین (جراحی فک تحتانی): برای اصلاح جلوآمدگی یا عقب‌رفتگی فک پایین استفاده می‌شود. این جراحی با تنظیم مجدد موقعیت مندیبل، بایت صحیح و تعادل صورت را ایجاد می‌کند.
• استئوتومی دو فک (جراحی همزمان فک بالا و پایین): زمانی که هر دو فک دچار ناهنجاری باشند، این روش جامع با تغییر همزمان موقعیت فک بالا و پایین، ناهنجاری‌های پیچیده اسکلتی را اصلاح می‌کند.
• ژنیوپلاستی (جراحی چانه): معمولاً همراه با جراحی‌های فک انجام می‌شود و شکل یا موقعیت چانه را برای افزایش تقارن کلی صورت تغییر می‌دهد.
• جراحی مفصل گیجگاهی فکی (TMJ Surgery): این روش بر درمان اختلالات مفصل فک تمرکز دارد، درد را کاهش می‌دهد و در موارد آرتروز یا اختلال عملکرد مفصل، حرکت طبیعی را بازمی‌گرداند.

انتخاب روش جراحی مناسب به نیازهای آناتومیکی و عملکردی خاص هر فرد بستگی دارد که از طریق یک ارزیابی بالینی دقیق تعیین می‌شود.

Jaw surgery isn’t a single event. It’s a two- to three-year process that combines surgery and orthodontics.

جراحی فک یک رویداد تک‌مرحله‌ای نیست، بلکه فرآیندی دو تا سه‌ساله است که ترکیبی از جراحی و ارتودنسی را دربر می‌گیرد.

چه نوع دندان و فکی طبیعی است؟

برای اینکه بدانیم ما شامل ناهنجاری های فک و دهان می باشیم، ابتدا باید حالت استاندارد و طبیعی دندان و فک را بشناسیم. اگر یک فرد هنگام بستن دهان خود کامل احساس کند که دندان های بالا و پایین بر هم منطبق هستند و دو فک نسبت به یکدیگر عقب تر یا جلوتر نیستند، شرایط او طبیعی و نرمال است. اما اگر قسمتی از دندان ها این هم خوانی را نداشته باشد مانند ناهنجاری اوربایت یا اپن بایت، یا فک ها نسبت به هم عقب و جلو باشند، نیاز است که متخصص مراجعه کند و برای درمان اقدام نماید.

مزایا و فواید ارتوسرجری

جراحی ارتوسرجری طیف گسترده‌ای از مزایای عملکردی، زیبایی و روانی را برای افرادی که دچار ناهنجاری‌های فکی یا عدم تناسب اسکلتی صورت هستند، ارائه می‌دهد. برخی از مهم‌ترین مزایا عبارتند از:

• بهبود بایت و عملکرد جویدن: اصلاح تراز فک‌ها باعث بهبود توانایی در گاز زدن و جویدن مؤثرتر می‌شود و فشار وارد بر عضلات فک و دندان‌ها را کاهش می‌دهد.
• بهبود وضوح گفتار: ناهنجاری‌های فکی می‌توانند بر الگوهای گفتاری تأثیر بگذارند. اصلاح جراحی می‌تواند منجر به وضوح بیشتر کلمات و بهبود تلفظ شود.
• تسکین درد و ناراحتی فک: با برطرف کردن مشکلات ساختاری، این جراحی می‌تواند درد مزمن فک و اختلالات مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) را کاهش دهد.
• بهبود زیبایی چهره: جابه‌جایی فک‌ها می‌تواند تقارن و تعادل چهره را افزایش دهد و ظاهری هماهنگ‌تر ایجاد کند.
• بهبود تنفس و کیفیت خواب: در افرادی که دچار آپنه انسدادی خواب یا مشکلات تنفسی هستند، جراحی ارتوسرجری می‌تواند مسیر تنفسی را بازتر کرده و تنفس در هنگام خواب را بهبود بخشد.
• ارتقای سلامت دهان و دندان: تراز صحیح فک‌ها باعث کاهش سایش غیرطبیعی دندان‌ها شده و به بهداشت بهتر دهان کمک می‌کند، در نتیجه خطر پوسیدگی و بیماری لثه کاهش می‌یابد.
• افزایش اعتمادبه‌نفس: بهبود عملکرد و ظاهر معمولاً باعث افزایش عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس در محیط‌های اجتماعی و حرفه‌ای می‌شود.

Orthognathic surgery has a success rate of around 93.9%. Most people who have it report an improved quality of life.

جراحی ارتوسرجری دارای نرخ موفقیت حدود ۹۳٫۹ درصد است و بیشتر افرادی که این جراحی را انجام می‌دهند، از بهبود کیفیت زندگی خود گزارش می‌دهند. my.clevelandclinic.org

ارتوسرجری در چه شرایطی ممنوع است؟

اگرچه جراحی ارتوسرجری برای بسیاری از بیماران نتایج عالی به همراه دارد، اما در برخی شرایط ممکن است انجام آن توصیه نشود یا با محدودیت هایی مواجه باشد. این شرایط شامل موارد زیر است:

۱. بیماری های مزمن کنترل نشده

دیابت کنترل‌نشده، فشار خون شدید، یا بیماری‌های قلبی پیشرفته می‌توانند ریسک جراحی و بیهوشی را افزایش دهند.

۲. اختلالات شدید سیستم ایمنی یا مشکلات انعقادی

افرادی که دچار اختلالات خونریزی یا لخته شدن خون هستند، یا سیستم ایمنی ضعیفی دارند، بیشتر در معرض عوارض و تأخیر در ترمیم بافت قرار می‌گیرند.

۳. عدم تکمیل رشد فک در سنین پایین

انجام جراحی پیش از اتمام رشد استخوان‌های فک (معمولاً قبل از ۱۷–۱۸ سالگی) می‌تواند باعث بازگشت ناهنجاری ها شود، مگر در موارد خاص پزشکی که ضرورت دارد.

۴. عدم همکاری بیمار با روند درمان

بیمارانی که قادر به رعایت دقیق بهداشت دهان، استفاده صحیح از وسایل ارتودنسی یا پیگیری جلسات منظم پس از جراحی نیستند، کاندیدای مناسبی محسوب نمی‌شوند.

بیشتر بخوانید: تاثیر ارتودنسی بر درد مفصل فک

۵. ابتلا به بیماری های پیشرفته استخوانی یا مفصلی فک

شرایطی مانند آرتروز شدید مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) یا تحلیل گسترده استخوان فک ممکن است مانع نتایج مطلوب شود.

۶. مشکلات روان شناختی یا انتظارات غیرواقعی

افرادی که دچار اختلالات روانی کنترل‌نشده هستند یا دید غیرواقعی نسبت به نتایج جراحی دارند، باید ابتدا تحت مشاوره روان‌شناسی قرار گیرند.

۷. مصرف مداوم سیگار یا مواد مخدر

این عادات ترمیم زخم را به‌طور قابل توجهی کند کرده و احتمال بروز عفونت را افزایش می‌دهند.

مدت زمان ارتودنسی بعد از جراحی فک

درمان ارتوسرجری یک فرآیند چندمرحله‌ای و زمان‌بر است که معمولاً بین یک تا سه سال طول می‌کشد. این بازه زمانی بسته به شدت ناهنجاری فکی، نوع جراحی، سن بیمار، و همکاری فرد با تیم درمان متفاوت است. به طور کلی، مراحل و زمان‌بندی به این صورت است:

دوره ارتودنسی پیش از جراحی (۶ تا ۱۲ ماه)

پیش از عمل جراحی، بیمار تحت درمان ارتودنسی قرار می گیرد تا دندان ها در موقعیت ایده آل خود نسبت به فک ها قرار گیرند. در این مرحله بایت نهایی اصلاح نمی‌شود، بلکه هدف، آماده‌سازی فک‌ها برای جراحی است.

مرحله جراحی فک (۲ تا ۶ ساعت)

عمل جراحی بسته به نوع آن (فک بالا، فک پایین، دو فک یا همراه با ژنیوپلاستی) معمولاً بین دو تا شش ساعت طول می‌کشد. بیمار پس از جراحی معمولاً یک تا سه روز در بیمارستان بستری می‌شود.

بیشتر بخوانید: درمان انحراف فک با ارتودنسی

دوره ارتودنسی پس از جراحی (۴ تا ۶ ماه)

پس از بهبود نسبی، ارتودنسی مجدداً ادامه پیدا می‌کند تا بایت (اکلوژن) به طور دقیق تنظیم شود و دندان ها با فک های جدید هماهنگ شوند.

مدت زمان کل درمان

در مجموع، طول درمان ارتوسرجری به طور میانگین ۱۲ تا ۱۸ ماه است، اما در موارد پیچیده ممکن است تا ۲۴ تا ۳۶ ماه نیز ادامه یابد.

نکته: همکاری بیمار در رعایت بهداشت دهان، استفاده صحیح از وسایل ارتودنسی، حضور منظم در جلسات و پیروی از دستورات پزشک، می‌تواند مدت درمان را کوتاه‌تر و نتیجه را پایدارتر کند.

درمان ارتوسرجری مناسب چه افرادی است؟

برای همه افراد نیاز نیست که همزمان دو درمان ارتودنسی و جراحی فک صورت پذیرد. این درمان ترکیبی برای مراجعینی با مشخصات زیر مناسب می باشد:

• وجود جلو و عقب رفتگی فک ها نسبت به یکدیگر
• عدم رشد طبیعی فک
• مشکل در جویدن غذا و مواد خوراکی
• عدم توانایی مناسب در صحبت کردن
• عدم همخوانی و قرار گیری لب ها بر روی هم در زمان بستن دهان
• خط لبخند غیر طبیعی به همراه دیده شدن لثه ها در زمان صحبت و خنده
• کوچک بودن زیاد یک فک نسبت به دیگری و روی هم قرار گرفتن دندان ها
• مشکل تنفس و ایجاد صدا در زمان خواب

بهترین سن انجام جراحی فک برای ارتودنسی

معمولا ناهنجاری های فک و دندان تحت تاثیر عوامل ژنتیکی می باشد و تا سن بلوغ بر روی فک و دندان اثر می گذارد. متخصصان جراحی فک بر این عقیده هستند که بهترین زمان برای جراحی فک از حدود ۱۸ سال به بالا است که استخوان بندی فک و دهان کامل شده است. در این شرایط اگر نیاز به ارتوسرجری باشد می توانند از سن پایین تر فرآیند ارتودنسی را شروع کنند تا در سن ۱۸ سالگی برای انجام جراحی فک همه چیز آماده باشد.

توصیه متخصصان ارتودنسی و جراحی فک به افراد میان سال این است که تا قبل از ۵۰ سالگی جراحی فک را انجام دهند، چرا که شدت ناهنجاری به مرور زمان بیشتر و بیشتر می شود و طول درمان ارتودنسی نیز بیشتر خواهد بود. از طرفی شرایط گذراندن دوره نقاهت و درمان برای فرد سخت می شود.

دوران نقاهت جراحی فک در ارتوسرجری

این نوع جراحی به دلیل ماهیتی که دارد، با دوره نقاهت کوتاهی همراه است. فرد بعد از یک هفته در امور شخصی خود مشکلی نخواهد داشت و  در کمتر از یک ماه می تواند به فعالیت های گوناگون خود در زندگی بپردازد.

اقدامات قبل از جراحی ارتوسرجری برای ارتودنسی

یک ارتودنتیست معمولاً مدت زیادی قبل از جراحی، براکت‌ها را روی دندان‌های شما قرار می‌دهد. براکت‌ها معمولاً به مدت ۱۲ تا ۱۸ ماه باقی می‌مانند تا دندان‌ها را پیش از جراحی در یک سطح و در راستای صحیح قرار دهند. گاهی لازم است براکت‌ها مدت بیشتری استفاده شوند تا حرکات دندانی قبلی که قبل از تشخیص نیاز به جراحی انجام شده بودند، اصلاح و «برگردانده» شوند تا مشکلات فک و دندان به طور کامل برطرف شود.

Rarely, surgery is done before orthodontic treatment. When this happens, braces are put on right before surgery, but this is rare.

در موارد نادر، جراحی پیش از درمان ارتودنسی انجام می‌شود. در این شرایط، براکت‌ها درست قبل از جراحی نصب می‌شوند، اما این اتفاق به ندرت رخ می‌دهد.

احتمالاً حدود یک ماه پس از عمل جراحی فک، باید رژیم غذایی مایع داشته باشید. بنابراین بهتر است از قبل موادی مانند سوپ، اسموتی، میوه های نرم و سبزیجات پخته که بتوانید با مخلوط‌کن به حالت مایع درآورید، تهیه کنید.

هماهنگ کنید تا یکی از دوستان یا اعضای خانواده‌ی مورد اعتماد شما را برای رفت و برگشت به محل جراحی همراهی کند. زیرا تحت بیهوشی قرار می‌گیرید و نیاز به همراه خواهید داشت.

همچنین بهتر است داروهای تجویزشده را پیش از عمل از داروخانه تهیه کنید تا پس از بازگشت از جراحی فک، همه وسایل و داروهای مورد نیازتان آماده باشد.

رعایت موارد زیر نیز قبل از جراحی ضروری است:

• ترک سیگار: سیگار کشیدن خطرات جراحی را افزایش می‌دهد و روند ترمیم را کند می‌کند. هرچه زودتر ترک کنید، نتیجه بهتری خواهید گرفت.
• تکمیل درمان ارتودنسی پیش از جراحی: با استفاده از براکت یا الاینر شفاف، دندان‌ها را ردیف کنید تا در زمان جراحی، بایت (اکلوژن) به درستی برقرار شود.
• ارزیابی پزشکی و تأیید بیهوشی: انجام آزمایش خون و اخذ تأییدیه پزشک برای اطمینان از آمادگی جسمی جهت جراحی و بیهوشی عمومی.
• تصویربرداری پیشرفته و برنامه‌ریزی جراحی: تهیه عکس رادیولوژی، سی‌تی‌اسکن سه‌بعدی و قالب‌گیری دندان برای برنامه‌ریزی دقیق محل برش استخوان و جای‌گذاری ایمپلنت‌ها.
• قطع مصرف رقیق‌کننده‌های خون: توقف مصرف داروهایی مانند آسپیرین و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) حداقل دو هفته قبل از جراحی برای کاهش خطر خونریزی.
• هماهنگی امور دوران نقاهت: برنامه‌ریزی برای مرخصی از کار یا مدرسه، ترتیب حمل و نقل تا خانه و اطمینان از حضور مراقب در روزهای ابتدایی بهبودی.
• آماده‌سازی رژیم غذایی نرم: تهیه مواد غذایی مغذی و نرم برای رعایت محدودیت های غذایی و تسهیل روند ترمیم با راحتی بیشتر.

مراقبت ها و دوران نقاهت پس از جراحی فک

بهبود پس از جراحی ارتوسرجری یک فرآیند تدریجی است که در هر فرد متفاوت بوده و عواملی مانند پیچیدگی عمل، سلامت کلی بیمار و پایبندی به دستورالعمل‌های مراقبتی پس از عمل بر آن تأثیر می‌گذارند. در ادامه یک جدول زمانی کلی از مراحل بهبود ارائه می‌شود:

۱– دوره بلافاصله پس از جراحی (روز ۱ تا ۲):

• تورم و ناراحتی در ۴۸ ساعت اول به بیشترین میزان خود می‌رسد.
• بیمار معمولاً در این مدت در بیمارستان یا مرکز جراحی تحت نظر قرار می‌گیرد.
• رژیم غذایی مایع یا نرم آغاز می‌شود تا حرکت فک به حداقل برسد.

۲– هفته اول (روز ۳ تا ۷):

• تورم ممکن است در حدود روز سوم به اوج برسد و سپس به تدریج کاهش یابد.
• درد و ناراحتی با داروهای تجویزی کنترل می‌شود.
• رعایت بهداشت دهان برای پیشگیری از عفونت بسیار مهم است.

۳– هفته دوم تا چهارم:

• تورم و کبودی همچنان کاهش می‌یابد.
• بیمار می‌تواند بسته به تحمل خود به رژیم غذایی نرم یا نیمه‌جامد منتقل شود.
• معمولاً انجام فعالیت‌های سبک مجاز است، اما باید از ورزش یا فعالیت‌های سنگین پرهیز شود.

۴– هفته پنجم تا هشتم:

• بیشتر بیماران می‌توانند در این دوره به کار یا مدرسه بازگردند.
• رژیم غذایی به تدریج می‌تواند شامل غذاهای جامدتر شود، بسته به میزان راحتی و پیشرفت ترمیم.
• ویزیت‌های پیگیری برای ارزیابی روند ترمیم و انجام تنظیمات ارتودنسی ضروری است.

۵– ماه سوم تا ششم:

• بهبود مداوم عملکرد فک و ظاهر صورت.
• معمولاً تورم باقی‌مانده به طور کامل برطرف می‌شود.
• درمان‌های نهایی ارتودنسی برای اصلاح دقیق بایت ممکن است تکمیل شود.

۶– تا ۱۲ ماه:

• ترمیم کامل استخوان‌های فک و بافت‌های اطراف.
• نتایج نهایی، هم از نظر عملکردی و هم زیبایی، به طور کامل قابل مشاهده خواهد بود.

نکته مهم: تجربه بهبود در هر فرد متفاوت است. رعایت دقیق دستورالعمل‌های پزشک، داشتن تغذیه مناسب و حضور منظم در ویزیت‌های پیگیری، عوامل کلیدی برای دستیابی به بهترین نتیجه هستند.

آیا می توان بدون ارتودنسی اقدام به جراحی فک کرد؟

از نظر علمی و با توجه به نظر متخصصان بدون انجام ارتودنسی اولیه نباید اقدام به جراحی فک نمود، چرا که مقدار زیادی از ناهنجاری با ارتودنسی اصلاح می شود و میزان تغییرات در زمان جراحی به حداقل می رسد. اما در مواردی ممکن است مراجعه کننده به اسرار خود درخواست کند بدون انجام ارتودنسی و از دست دادن زمان در کوتاه ترین زمان ممکن و به صورت فوری عمل جراحی فک انجام شود. در چنین شرایطی متخصص با ارائه مشاوره های کامل با تایید مراجعه کننده اقدام به عمل می نماید.

بیشتر بخوانید: جراحی فک بدون ارتودنسی امکان دارد؟

عوارض جراحی فک برای ارتودنسی (ارتوسرجری)

ممکن است این سوال در ذهن شما مطرح شود که آیا ارتوسرجری با عوارض همراه است یا یک درمان بی خطر می باشد؟ درمان با متدهای روز دنیا و بدون هیچ خطری انجام می شود. از نظر علمی نیز فرآیند درمان ارتوسرجری خطری ندارد. تنها مشکلاتی که برای بیماران و مراجعین پیش می آید ناشی از خطاهای پزشکی، بی تجربگی متخصص، عدم توانایی و تخصص لازم در عمل و … می باشد.

معایب جزیی مانند دردهای خفیف در طول دوره نقاهت نیز وجود دارد که بخاطر جراحی است و به مرور بهبود پیدا می کند.

برخی از مشکلاتی که در اثر عدم تجربه و توانایی متخصص برای فرد ممکن است به وجود بیاید شامل شکسته شدن استخوان فک، بازگشت مجدد ناهنجاری بعد از عمل، از دست رفتن خون زیادی از بیمار در زمان عمل، ایجاد عفونت در محل عمل، عدم اصلاح کامل ناهنجاری، نیاز به انجام جراحی فک به صورت مجدد، از بین رفتن ریشه دندان ها و کوتاه شدن آنها و … می باشد.

هزینه جراحی فک و ارتودنسی

به طور کلی هزینه جراحی فک (ارتوسرجری) در سال ۱۴۰۴ بین ۶۴/۰۰۰/۰۰۰ تا ۱۰۰/۰۰۰/۰۰۰ میلیون تومان است و هزینه ارتودنسی نیز بستگی به نوع انتخابی ارتودنسی دارد اما برای هر دو فک بین ۳۰/۰۰۰/۰۰۰ تا ۸۵/۰۰۰/۰۰۰ میلیون تومان می باشد.

برای اطلاع بیشتر از جدول هزینه انواع ارتودنسی و انجام ارتوسرجری کلیک کنید

این هزینه ترکیبی از هزینه ارتودنسی و جراحی فک می باشد. هر کدام از این دو درمان تحت شرایط و عوامل تاثیرگذار مختلف دارای هزینه متفاوتی می باشند. برخی از مهمترین عوامل در هزینه ارتوسرجری عبارتند از:

• سن بیمار که هرچه کمتر باشد شرایط ارتودنسی بهتر است و طول درمان کم می شود.
• نوع ناهنجاری : اینکه چه مدل ناهنجاری در دهان و فک فرد وجود دارد و محدود به چینش دندان ها می شود یا فک ها دچار اختلال هستند، هزینه متفاوت می شود.
• سابقه و توانایی متخصص فک و صورت: هرچه تونایی و تجربه متخصص بیشتر باشد هزینه افزایش می یابد.
• مقدار ناهنجاری : اینکه هر دو فک درگیر ناهنجاری می باشند یا مشکل فقط در یک ناحیه یا یک فک وجود دارد.

رضایت بیمار در انجام همزمان ارتودنسی و جراحی فک