برگشت ارتودنسی دندان یکی از مسائلی است که ممکن است نگرانی بیمارانی که از درمان ارتودنسی استفاده می کنند، را برانگیزد. بعد از درمان ارتودنسی، ممکن است تغییرات جایگاه دندان ها به طور طبیعی بازگردند و دندان ها به حالت قبلی خود برگردند. این مسئله معمولا به عنوان برگشت ارتودنسی شناخته می شود.
برگشت ارتودنسی دندان به معنی بازگشت دندان هایی است که با بریس یا سایر ابزارهای ارتودنسی و با هزینه زیاد صاف شده اند و به حالت قبلی خود یا به صورت دیگری نامرتب میشوند.این اتفاق به دلایل مختلفی اتفاق میوفتد که برخی از آن ها به علت رعایت نکردن و برخی دیگر خارج از کنترل ما هستند.
علت بازگشت دندان به حالت قبلی بعد از ارتودنسی:
- عدم تخصص کافی ارتودنتیست
- استفاده نکردن از ریتینر یا نگه دارنده ها که باعث اثبات موقعیت دندان می شوند
- عادات بد دهانی مثل مکیدن انگشت، دندان قروچه، جویدن ناخن یا وسایل، استفاده از نی می تواند به مرور باعث جا به جایی دندان شود.
- کشیدن دندان بعد از اتمام ارتودنسی و ایجاد فضای خالی در دهان
- رشد استخوان فک که مخصوصا در نوجوانان بیشتر رخ میدهد، تغییر یا رشد فک به هر دلیل باعث فشار به دندان ها و در نتیجه حرکت آنها می شود.
- انجام ورزش های سنگین و ضربه به دندان
- عوامل ژنتیکی
در صورت برگشت ارتودنسی دندان می توانید با استفاده از روشهایی مانند ارتودنسی مجدد، استفاده از نگهدارنده های ارتودنسی(ریتینر دندان) و یا سایر روش هایی که متخصص پیشنهاد میدهد، مشکل را برطرف کرد.
آیا ارتودنسی بازگشت پذیر است؟
در بعضی موارد، ممکن است برگشت پذیری درمان ارتودنسی رخ دهد. برگشت پذیری به معنای تغییرات غیرمطلوب یا نامرتب شدن دندان ها پس از پایان درمان ارتودنسی است. این مسئله معمولا به علت عدم رعایت دستورالعمل ها و توصیه های متخصص ارتودنسی توسط بیمار رخ می دهد.
لازم به ذکر است که در اکثر موارد، درمان ارتودنسی نتایج قابل قبول و مطلوبی دارد و برگشت پذیری نادر است. با این حال، با رعایت دقیق توصیه ها و دستورالعمل های متخصص ارتودنسی و همکاری فعال بیمار، احتمال برگشت پذیری درمان ارتودنسی به شدت کاهش خواهد یافت.
عوامل هشداردهنده که بیمار باید بداند
بازگشت ارتودنسی معمولاً تدریجی اتفاق می افتد و اگر بیمار نشانه ها را زود تشخیص دهد، میتوان از تشدید آن و نیاز به درمان مجدد جلوگیری کرد. مهمترین علائم بازگشت ارتودنسی عبارت اند از:
۱. احساس حرکت یا لق شدن خفیف دندان ها
اگر بیمار احساس کند دندانها هنگام فشار دادن یا حتی در حالت عادی کمی حرکت میکنند، این یکی از اولین نشانه های بازگشت درمان است.
۲. بسته نشدن درست دندان های بالا و پایین
تغییر ناگهانی در نحوه بایت (بستن دهان)، مانند:
- برخورد نکردن نیش ها
- تماس یک سمت و عدم تماس سمت دیگر
- فشار غیرطبیعی روی یک دندان خاص
این ها می تواند نشانه برگشت موقعیت دندان ها باشد.
۳. ظاهر شدن دوباره فاصله بین دندان ها
فاصلههایی که در طول درمان بسته شده بودند، اگر دوباره دیده شوند—حتی اگر خیلی کم باشند—یکی از واضحترین علائم بازگشت ارتودنسی محسوب میشود.
۴. تغییر زاویه یا پیچ خوردگی دندان ها
اگر بیمار احساس کند دندانها دوباره در حال چرخش یا تغییر زاویه هستند (مثلاً دندان نیش یا پیش دوّم)، باید سریع مراجعه کند.
۵. درد فک یا فشار غیرعادی هنگام جویدن
گاهی تغییرات کوچک در موقعیت دندانها باعث:
- درد مفصل فک
- فشار ناگهانی روی دندان خاص
- حس فشار هنگام جویدن
میشود که می تواند نشانه جابجایی دندان ها باشد.
بیشتر بخوانید: اسپلینت دندان چیست و چه کاربردی دارد + نقش آن در حفظ نتیجه ارتودنسی
۶. تنگ شدن یا لق شدن ریتینر (نگهدارنده)
- اگر ریتینر سخت تر از قبل جا می رود
- یا خیلی راحت تر از قبل لق می شود
این یعنی دندانها دیگر در موقعیت طراحیشده برای ریتینر نیستند.
۷. تغییرات ظاهری در لبخند
حتی تغییرات بسیار کوچک مثل:
- ناهمسان شدن سطح برش دندان ها
- نامنظم شدن خطوط لبخند
- برجسته شدن یا عقب رفتن یک دندان
می تواند نشان دهنده شروع بازگشت باشد.
۸. فشار روی لثه یا خارش لثه اطراف دندان
این تغییرات ممکن است نشان دهند دندانها آرامآرام در حال حرکت هستند.
علت برگشت ارتودنسی
تاثیر عوامل مختلف می تواند برگشت ارتودنسی را تشدید کند. در زیر به برخی از عوامل موثر بر برگشت ارتودنسی اشاره کرده ایم:
۱- مشکلات فکی:
رشد منفی فک، ناهنجاری های فکی یا مال اکلوژن (تعامل ناصحیح بین دندان ها) می تواند دندان را به موقعیت قبلی بازگرداند. در این موارد، مشاوره با پزشک قبل از درمان ارتودنسی اهمیت دارد.
۲- عدم کشیدن دندان ها:
ممکن است بیمار برای کشیدن دندان ها قبل از ارتودنسی مقاومت کند و درمان بدون کشیدن دندان صورت بگیرد. این موضوع می تواند احتمال برگشت ارتودنسی و جابجایی دندان را زیاد کند.
بیشتر مطالعه کنید: انواع مشکلات دهان و دندان کدامند؟
۳- باز شدن فضا:
باز شدن فضای بین دندان ها هم می تواند عاملی در برگشت ارتودنسی باشد. وقتی فرد دندان (های) خود را پس از پایان درمان بکشد، این ممکن است منجر به برگشت دندان ها شود. در این حالت، متخصص ارتودنسی معمولا توصیه به درمان مجدد یا بازسازی موقعیت طبیعی دندان ها می کند.
۴- ضربه به صورت:
برخورد ضربه به صورت ممکن است به لثه و ریشه دندان ها آسیب برساند. این نوع برخوردها معمولا به صورت تصادفی رخ دهد و باید تلاش کنید از وقوع آنها پیشگیری کنید.
۵- عدم انتخاب متخصص ارتودنسی ماهر:
برخی افراد به جای مراجعه به ارتودنتیست، از خدمات یک دندانپزشک عمومی استفاده می کنند که در واقع تخصص لازم برای ارتودنسی را ندارند. اگر طرح درمان ارتودنسی با توجه به وضعیت شما به درستی انتخاب و پیگیری نشود، ممکن است با مشکلات ارتودنسی، عدم رضایت و نیاز به درمان مکرر مواجه شوید.
۶- دندان قروچه:
عادت قروچه کردن دندان می تواند باعث جابجایی دندان پس از ارتودنسی و برگشت ارتودنسی شود. فشار مداومی که هنگام ساییدن دندان ها رخ می دهد، می تواند باعث نامنظم شدن دندان ها شود.
۷- دندان غایب:
در صورتی که یک یا چند دندان از دست رفته باشد، جای خالی ایجاد شده ممکن است باعث برگشت ارتودنسی و جابجایی دندان ها شود.
۸- عدم استفاده از نگهدارنده ها:
بعد از، از بین بردن وسایل ارتودنسی، استفاده صحیح از ریتینرها بسیار اهمیت دارد. بهتر است با توجه به راهنمایی پزشک ارتودنتیست خود، از ریتینرها به درستی استفاده کنید. در صورت عدم استفاده مناسب و یا کلا کنار گذاشتن آنها، ممکن است به سرعت تاثیرات درمان ارتودنسی از بین بروند.
بیشتر بخوانید: مراقبت های دوران ارتودنسی کدامند؟
۹- عوامل ژنتیکی و سن:
عوامل ژنتیکی و بالا رفتن سن نیز می توانند باعث نامنظم شدن دندان ها و نیاز به درمان مجدد ارتودنسی شوند.
درمان برگشت دندان بعد از ارتودنسی
اگر به تازگی ارتودنسی داشته اید، برای جلوگیری از بازگشت دندان ها به وضعیت قبلی و حفظ درمان، باید از نگهدارنده های ارتودنسی استفاده کنید. این نگهدارنده ها به صورت سفارشی و با توجه به آناتومی دهان شما و وضعیت دندان هایتان توسط متخصص تجویز می شوند. مدت زمان استفاده از آنها نیز باید توسط متخصص مشخص شود.
ریتینر یا نگهدارنده ارتودنسی به شکل ثابت یا متحرک در پشت دندان ها یا روی دندان ها قرار می گیرند و جلوی حرکت دندان ها را می گیرند. با استفاده صحیح از ریتینرها، احتمال بازگشت ارتودنسی به حالت قبلی کاهش می یابد.
همچنین، در صورتی که بازگشت دندان ها شدید باشد، ممکن است دندانپزشک مجددا ارتودنسی ثابت یا الاینرهای ساده را توصیه کند.
تأثیر نگهدارندهها (ریتینرها) در جلوگیری از بازگشت ارتودنسی
ریتینرها مهمترین عامل برای ثابت ماندن نتیجه ارتودنسی پس از پایان درمان هستند. حتی اگر دندانها کاملاً در موقعیت ایدهآل قرار گرفته باشند، بافتهای اطراف دندان هنوز مدتی نیاز دارند تا پایدار شوند. اگر بیمار از ریتینر استفاده نکند، احتمال حرکت مجدد دندانها و بازگشت درمان بسیار زیاد است.
مدت زمان استفاده از ریتینر
هیچ زمان یکسانی برای همه وجود ندارد، اما اصول کلی به شرح زیر است:
مرحله اول | ۳ تا ۶ ماه ابتدایی
- روزانه ۲۲ ساعت برای ریتینرهای متحرک
- ریتینر ثابت همیشه در دهان قرار دارد
مرحله دوم | ۶ تا ۱۲ ماه بعد
- استفاده فقط هنگام خواب (۶–۸ ساعت)
مرحله سوم | پس از یک سال
- استفاده شبها طبق نظر متخصص
- برخی بیماران باید مادامالعمر شبها از ریتینر استفاده کنند (بهویژه افراد با دندانهای شلوغ قبلی)
نکته مهم: ترک استفاده حتی برای مدت کوتاه میتواند باعث حرکت دندانها شود.
بیشتر بخوانید: سفید کردن دندان ها بعد از ارتودنسی
تأثیر سن بر بازگشت درمان
سن یکی از مهمترین عواملی است که احتمال بازگشت ارتودنسی را تعیین میکند. در سنین پایین، بافتهای لثه و استخوان فک هنوز در حال رشد و تغییر هستند؛ بنابراین اگر بیمار پس از پایان درمان بهطور دقیق از ریتینر استفاده نکند، احتمال حرکت مجدد دندانها بسیار بالا خواهد بود. در بزرگسالان، با اینکه رشد فک متوقف شده است، اما الیاف پریودنتال (بافت نگهدارنده دندان) همچنان تمایل طبیعی به بازگشت به موقعیت قبلی دارند. این موضوع باعث میشود حتی بیماران بزرگسال نیز بدون استفاده مستمر از ریتینر در معرض بازگشت درمان قرار گیرند. بهطور کلی، کودکان بهدلیل رشد فعال، و بزرگسالان بهدلیل حافظه بافتی، هر دو به کنترل بلندمدت نیاز دارند.
تأثیر عوامل ژنتیکی بر بازگشت درمان
ژنتیک در تعیین فرم فک، تراکم استخوان، الگوی حرکت دندانها و حتی میزان کشش الیاف لثه نقش قابلتوجهی دارد. افرادی که سابقه خانوادگی دندانهای شلوغ، نیشهای نهفته، رشد نامتقارن فک یا بایتهای مشکلدار دارند، بیشتر در معرض بازگشت ارتودنسی هستند. حتی اگر درمان بهخوبی انجام شود، بافتهای نگهدارنده دندان در این افراد تمایل بیشتری به بازگشت به ساختار ارثی خود دارند. به همین دلیل، بسیاری از بیماران با زمینه ژنتیکی قوی باید مدت طولانیتری از ریتینر استفاده کنند و در برخی موارد ریتینر ثابت بهترین انتخاب است. ژنتیک قابل تغییر نیست، اما با مدیریت صحیح قابل کنترل است.
نکاتی برای کاهش برگشت پذیری ارتودنسی
- استفاده مستمر از ریتینر: پس از پایان درمان ارتودنسی، استفاده از ریتینر برای ثابت نگه داشتن دندان ها و جلوگیری از حرکت آنها بسیار مهم است. رعایت و استفاده منظم و مداوم از ریتینر می تواند از بازگشت ارتودنسی جلوگیری کند.
- همکاری بیمار: همکاری صحیح و مداوم بیمار در استفاده از وسایل ارتودنسی نقش مهمی در کاهش برگشت پذیری ارتودنسی دارد. بیمار باید از راهنمایی ها و توصیه های پزشک متخصص ارتودنسی پیروی کند.
- نگهداری از نگهدارنده ها و وسایل ارتودنسی: از ضربه و آسیب به نگهدارنده ها و وسایل ارتودنسی بپرهیزید. همچنین، در طول درمان ارتودنسی، تماس مستقیم و ضربه به دندان ها را اجتناب کنید.
- حفظ بهداشت دهان و دندان: با دقت و مراقبت از بهداشت دهان و دندان، می توانید از صدمات و آسیب به سیم و براکت ارتودنسی جلوگیری کنید. برای این منظور، مسواک زدن به طور منظم و با دقت، مهم است.
- اصلاح عادات غیرمجاز: عادت هایی مانند جویدن ناخن، جویدن مداد و… می تواند باعث بروز مشکلات ارتودنسی شود. لذا، ترک این عادات غیرمجاز می تواند در پیشگیری از برگشت پذیری ارتودنسی کمک کننده باشد.
در کل، با رعایت دقیق راهنمایی های پزشک متخصص و همکاری فعال بیمار، احتمال برگشت پذیری ارتودنسی به شدت کاهش می یابد.
بیشتر مطالعه کنید: جرم گیری دندان ارتودنسی شده
آیا بعد از همه روش های ارتودنسی احتمال بازگشت نتایج وجود دارد؟
بله، متاسفانه احتمال بازگشت نتایج ،حتی بعد از همه روش های ارتودنسی، وجود دارد.هرچند ارتودنسی در کل یک درمان موفق با نتایج ماندگار است، اما برخی عوامل میتوانند باعث برگشت دندان ها به موقعیت قبلی خود شوند.اما لازم به ذکر است که در صورت رعایت توصیه ها و دستورالعمل های متخصص ارتودنسی، این احتمال به حداقل ممکن کاهش می یابد.
آیا خراب شدن ریتینرها برای برگشت ارتودنسی تاثیر دارد؟
در صورتی که ریتینرها خراب شوند یا دچار شکستگی شوند، نمی توانند عملکرد صحیحی داشته باشند و بر روی دندان ها اثرگذاری درستی ندارند. در نتیجه، احتمال بازگشت دندان ها به موقعیت قبلی بیشتر می شود.
آیا برای پیشگیری از برگشت ارتودنسی همیشه باید از نگدارنده ها استفاده شود؟
نیاز به استفاده از نگهدارنده ها بعد از درمان ارتودنسی به توصیه متخصص ارتودنسی بستگی دارد. نمی توان به طور کلی گفت که همیشه باید نگهدارنده ها را استفاده کنید یا خیر. میزان استفاده از نگهدارنده ها و طول زمان استفاده آنها بستگی به مورد شما و نیازهای خاص شما دارد. بنابراین، بهتر است نصیحت های پزشک ارتودنتیست خود را رعایت کنید.
چه زمانی نیاز به ارتودنسی مجدد است؟
- حرکت قابل توجه دندان ها پس از پایان درمان قبلی
اگر فاصلهها دوباره باز شوند، دندانها کج شوند یا زاویه پیدا کنند و ریتینر دیگر نتواند آنها را در موقعیت صحیح نگه دارد، نیاز به درمان مجدد وجود دارد.
- عدم اصلاح کامل مشکل در درمان قبلی
اگر بایت بهدرستی تنظیم نشده باشد یا ناهماهنگی فکها باقی مانده باشد، ارتودنسی مجدد بهصورت اصلاحی نیاز میشود.
- رشد ادامهدار فک در نوجوانان
این رشد ممکن است نامتقارن یا بیشفعّال باشد و باعث ایجاد بایت جدید، جلو آمدن دندانهای پایین، یا عقب رفتن دندانهای بالا شود.
درباره ارتودنسی مجدد و زمان انجام آن کامل در این مقاله بخوانید
- مشکلات ایجادشده به دلیل عادات دهانی
عادتهایی مانند دندان قروچه (براکسیسم)، مکیدن انگشت، فشار زبان به دندانها یا جویدن مداوم یک سمت دهان میتوانند نتایج ارتودنسی را بهتدریج خراب کنند.
- روز مشکلات تنفسی یا مشکلات فکی جدید
در بعضی بیماران، بیماریهایی مثل انسداد بینی، تنفس دهانی طولانیمدت یا اختلالات مفصل فک (TMJ) میتواند باعث تغییر موقعیت دندانها یا بایت شود
- شکستگی، ضربه، یا از دست دادن دندانها
صدمات فکی، شکستگی دندان ها یا کشیدن دندان های دائمی (بهخصوص نیش ها و مولرها) میتواند کل نظم دندانی را بههم بزند.
جمع بندی
برگشت ارتودنسی زمانی رخ میدهد که دندانها پس از پایان درمان دوباره جابهجا شوند. این مشکل معمولاً به علت عدم استفاده از ریتینر، رشد فک، عادات ناسالم دهانی، ضربه به دندان یا انتخاب درمان نادرست ایجاد میشود. مهمترین راه پیشگیری، استفاده منظم از ریتینر و پیگیری مداوم تحت نظر متخصص است. در صورت بازگشت، بسته به شدت مشکل، میتوان با ریتینر یا ارتودنسی مجدد آن را اصلاح کرد.
اگر دچار نگرانی از برگشت ارتودنسی هستید یا به دنبال درمان دقیق، حرفهای و ماندگار هستید، میتوانید برای مشاوره و ارزیابی تخصصی به دکتر ستار کبیری، متخصص ارتودنسی در کرج, مراجعه کنید.
