در دهه های اخیر توسعه های بسیاری در زمینه ارتودنسی به وجود آمده است که نه تنها به بهبود جلب رضایت بیماران، بلکه به افزایش کارایی درمان ها نیز کمک کرده است. یکی از جوانب مهم در این حوزه، فضا نگهدار ارتودنسی است که نقش بسزایی در استمرار و حفظ نتایج ارتودنسی ایفا می کند. این مقاله به بررسی ابتکارات و نوآوری های اخیر در زمینه فضا نگهدار ارتودنسی می پردازد. با بهره گیری از مواد و تکنولوژی های پیشرفته، فضا نگهدارها امکان انجام تنظیمات دقیق و استحکام بهتر را فراهم می آورند. همچنین بررسی اثرات مثبت این فناوری بر زمان درمان و ارتودنسی بهتر از جمله اهداف این مقاله است.
فضا نگهدار ارتودنسی چیست؟
فضا نگهدار ارتودنسی یک وسیله در حوزه ارتودنسی است که به منظور حفظ فضای بین دندان ها به کار می رود. این دستگاه معمولا برای کودکان استفاده می شود، به ویژه زمانی که یک یا چند دندان شیری را زودتر از موعد مقرر خود از دست می دهند. در این حالت فضا نگهدار کمک می کند تا جای خالی ایجاد شده به دلیل از دست رفتن دندان شیری، حفظ شود و فضای لازم برای دندان های دائمی تضمین گردد. استفاده از فضا نگهدار در مواقعی که دندان دائمی جایگزین دندان شیری نشده باشد، همچنان موجب حفظ فضای لازم برای دندان های دائمی می شود. این وسیله از ایجاد تغییرات ناخواسته در ترتیب دندان ها جلوگیری می کند و به تنظیم صحیح دندان ها کمک می کند.
چرا به اسپیس مینتینرها نیاز داریم؟
استفاده از فضا نگهدارها یا اسپیس مینتینرها در مواقع از دست رفتن زود هنگام دندان های شیری دارای دو هدف اصلی است که عبارتند از:
۱- حفظ فضا:
زمانی که یک دندان شیری زودتر از موعد از دست می رود، یک فضای خالی بین دندان ها ایجاد می شود. این فضا ممکن است با گذر زمان توسط دندان های اطراف پر شود. اگر این اتفاق رخ دهد، دندان ها در مدت کوتاه کج می شوند. فضا نگهدارها با حفظ این فضای خالی، جلوی جابجایی غیرطبیعی دندان ها را می گیرند و از ایجاد ناهنجاری در ترتیب دندان ها جلوگیری می کنند.
۲- آماده سازی برای دندان های دائمی:
زمانی که یک دندان شیری از بین می رود، دندان دائمی معمولا در زیر آن در حال رشد است. حفظ فضا توسط فضا نگهدار ها، باعث می شود که وقتی دندان دائمی ظاهر می شود، فضای لازم برای جایگزینی مناسب آن فراهم باشد. این اقدام جلوی مشکلاتی چون کج شدن دندان دائمی را می گیرد.
چرا دندان شیری ممکن است زودتر از موعد بیافتد؟
معمولا دندان های شیری در زمان مشخصی از رشد کودکان ظاهر می شوند و در مراحل معینی از کودکی به تدریج از دست می روند. اما در مواردی، دندان های شیری ممکن است زودتر از موعد معمول به دلیل عوامل مختلفی از دست بروند. برخی از علل احتمالی عبارتند از:
بیشتر مطالعه کنید: کاربرد انواع براکت ارتودنسی چیست؟
۱- ضربه یا تروما:
ضربه یا تروما به دندان های شیری می تواند باعث لرزش یا آسیب به ریشه دندان شود و در نتیجه از دست رفتن دندان موجب زودتر از موعد مقرر شود. ریشه دندان شیری در داخل لثه به استخوان فک متصل است و حتی یک ضربه کوچک هم می تواند باعث اختلال در رشد صحیح دندان شیری شود. اگر ضربه ای به دندان های شیری کودک ضربه وارد شود، مهم است که به دندان ها و لثه ها دقت کنید. در صورت وجود هرگونه علامتی از آسیب یا لرزش دندان، بهتر است به دندانپزشک مراجعه کرده و وضعیت را ارزیابی کنید.
۲- پوسیدگی دندان:
اگر دندان شیری با پوسیدگی یا تخریب شدیدی روبرو شود، ممکن است زودتر از زمان معمول نیاز به خارج شدن داشته باشد. پوسیدگی (پیشگیری از پوسیدگی دندان در ارتودنسی) دندان های شیری می تواند نتیجه ای از تجمع باکتری ها در ترکیبات غذایی، شکرهای موجود در غذا و بقایای غذایی بر روی دندان ها باشد. اگر پوسیدگی به حدی پیشرفت کند که به ریشه دندان نفوذ کند یا باعث تخریب جلد خارجی دندان (انامل) شود، ممکن است دندان در معرض عفونت قرار گیرد و نیاز به خارج شدن زودتر از زمان مقرر داشته باشد. علاوه بر این، پوسیدگی دندان های شیری می تواند تاثیر منفی بر رشد دندان های دائمی داشته باشد.
۳- بیماری های ژنتیکی:
برخی از بیماری های ژنتیکی می توانند بر رشد دندان ها تاثیر گذاشته و باعث از دست رفتن دندان های شیری زودتر از موعد شوند. این بیماری ها ممکن است به طور مستقیم یا غیرمستقیم تاثیری بر روی ساختارها و فرآیندهای دندان ها داشته باشند. برخی از بیماری های ژنتیکی می توانند باعث ضعیف شدن شدید ساختارهای دندانی از جمله انامل (لایه خارجی دندان)، داخل دندان یا ریشه دندان شوند. این مشکلات ممکن است باعث کاهش مقاومت دندان ها و افزایش احتمال پوسیدگی شوند. همچنین، برخی از بیماری های ژنتیکی می توانند باعث عدم تعادل در فعالیت های سلولی شوند و در نتیجه رشد دندان ها به تعویق میافتد.
۴- عفونت دندان:
عفونت دندان یک مشکل جدی است که معمولا ناشی از پوسیدگی دندان، ترمیم های ناقص یا آسیب های دیگر به دندان است. عفونت ممکن است از رشد و نمو باکتری ها در دهان ناشی شود و در صورت عدم درمان، باعث مشکلات جدی تر و گسترش عفونت به مناطق دیگر گردیده و باعث تاخیر در رشد دندان ها شود. علائم عفونت دندان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- درد شدید
- تورم و قرمزی
- خونریزی لثه
- تغییر رنگ دندان
- بوی بد دهان
دقیقا چه زمانی باید از فضا نگهدارها استفاده کنیم؟
استفاده از فضا نگهدارها (Space Maintainers) در ارتودنسی معمولا در موارد زیر توصیه می شود:
۱- از دست رفتن دندان شیری زودتر از موعد:
اگر یک یا چند دندان شیری زودتر از موعد از دست رفته باشد و فضای خالی ایجاد شود، استفاده از فضانگهدارها به منظور حفظ این فضا تا زمانی که دندان دائمی جایگزین شود، توصیه می شود.
۲- پیش از ظاهر شدن دندان دائمی:
استفاده از فضانگهدارها پیش از ظهور کامل دندان های دائمی، به خصوص زمانی که دندان دائمی هنوز به سطح لثه نرسیده و دندان شیری از دست رفته است، اهمیت دارد. در این مواقع، اگر فضای خالی حفظ نشود، دندان های دائمی آینده ممکن است با مشکلات متعددی مواجه شوند.
۳- هنگامی که دندان دائمی به موقع در نمی آید:
در برخی مواقع، دندان های دائمی به علت مشکلاتی مانند تاخیر در رشد یا مسائل جایگزینی به موقع، به سطح لثه نمی رسند. این موضوع می تواند به مشکلاتی در چیدمان دندان ها و فضاهای خالی منجر شود. در این صورت، استفاده از فضانگهدارها به منظور حفظ فضای لازم برای دندان دائمی آینده بسیار مهم است. این فضانگهدارها با کمک ابزارهای ارتودنسی مخصوص، فضاهای خالی را حفظ کرده و جلوی ورود دندان های کناری را می گیرند.
بیشتر مطالعه کنید: انواع بریس ارتودنسی چه کاربردی دارند؟
عملکرد اسپیس مینتینرها
استفاده از فضا نگهدار در مراحل مختلف رشد دندان ها و جلوگیری از مشکلات ارتودنسی از اهمیت بسیاری برخوردار است. عملکرد اصلی فضا نگهدار به شرح زیر است:
- حفظ جای خالی دندان شیری: اگر یک دندان شیری از دست برود، جای خالی در دندان ها ایجاد می شود. فضا نگهدار جای خالی دندان را حفظ می کند تا دندان های دائمی بتوانند به ترتیب در آنجا رشد کنند.
- جلوگیری از حرکت دندان های کناری: اگر جای خالی دندان شیری حفظ نشود، دندان های کناری ممکن است به سمت فضای خالی حرکت کرده و باعث تراکم و ناهماهنگی دندان ها شوند. فضا نگهدار از این حرکت نامطلوب دندان های کناری جلوگیری می کند.
- تسهیل در رشد صحیح دندان های دائمی: فضا نگهدار با حفظ فضای لازم برای رشد دندان های دائمی، به ترتیب صحیح و تنظیم دندان ها کمک می کند.
- ارتقا استحکام فک: قرار گرفتن صحیح دندان ها و حفظ فضاهای مناسب باعث بهبود استحکام و تنظیم فک می شود.
- جلوگیری از مشکلات ارتودنسی در آینده: فضا نگهدار با ایجاد یک محیط مطلوب برای رشد دندان های دائمی از مشکلات ارتودنسی مانند تراکم، انحراف و ناهماهنگی جلوگیری می کند.
انواع لوازم نگهدارنده فضا در ارتودنسی کدامند؟
انواع لوازم نگهدارنده فضا (Space Maintainers) در ارتودنسی عبارتند از:
۱- فضا نگهدارنده ثابت (Fixed Space Maintainers):
فضا نگهداره های ثابت از مواد مختلفی مانند فلز و پلاستیک ساخته می شوند. این ابزارها با استفاده از چسب های خاص به دندان ها متصل می شوند و بیمار نمی تواند به سادگی از دهانش خارج کند. طراحی فضا نگهداره های ثابت به نحوی است که فضای لازم برای رشد دندان های جدید را حفظ می کنند. تعیین نوع مناسب از فضا نگهدارنده ثابت با توجه به شرایط هر بیمار و توصیه های ارتودنتیست انجام می شود. در ارتودنسی، برخی از انواع فضا نگهدارنده های ثابت عبارتند از:
- فضا نگهدار با باند و حلقه (Band and Loop Space Maintainer): فضا نگهدار ها با باند و حلقه معمولا از باندهای ارتودنسی و حلقه های فلزی تشکیل شده اند که به دندان ها متصل می شوند. فضا نگهدار با باند و حلقه برای حفظ فاصله و استقامت درمان ارتودنسی استفاده می شوند. این نوع از فضا نگهدار ها به دندان ها فشار ملایم وارد می کنند و از جابه جایی و انحراف تراز دندان ها جلوگیری می کنند.
- فضا نگهدار دیستال شو (Distal Shoe Space Maintainer): فضا نگهدار دیستال شو به صورت دائمی یا موقت در اطراف دندان ها قرار می گیرند و از تماس غیرمستقیم با دندان های مجاور جلوگیری می کنند. این نوع از فضا نگهدار به خاطر جلوگیری از تداخل و حفظ فضای مورد نیاز برای دندان های دیستال (عقب) از اهمیت بسیاری برخوردارند.
- فضا نگهدار ترانسپلاتال (Transpalatal Arch Space Maintainer): فضا نگهدار ترانسپلاتال برای حفظ فاصله و تراز دندان ها در موقعیت هایی استفاده می شوند که نیاز به انتقال یک دندان به مکان دیگر (ترانسپلانتاسیون) وجود دارد. این نوع از فضا نگهدار باعث می شود تا دندان جدید در مکان جدید به صورت صحیح قرار گیرد.
- قوس نگهدارنده زبانی (Lingual Arch Space Maintainer): این نوع فضا نگهدارها از یک قوس یا پلیت نگهدارنده زبانی تشکیل شده اند که به دندان ها و ساختارهای دهانی متصل می شود. قوس نگهدارنده زبانی، از فشار زبان به روی دندان ها و تاثیرات منفی بر ترتیب دندان ها جلوگیری می کند.
۲- فضا نگهدارنده متحرک (Removable Space Maintainers):
فضا نگهدارنده های متحرک از دستگاه هایی با قابلیت جابجا شدن ساخته می شوند. این دستگاه ها معمولا شبیه به اسپیسرهای متحرک یا دستگاه های ریمووبل (Removable Appliances) هستند. فضا نگهدارنده های متحرک را می توان به راحتی در داخل دهان قرار داد و از دهان خارج کرد. فضا نگهدارنده متحرک برای زمانی مناسب است که نیاز به نگهداری فضای خالی برای جایگزینی دندان های دائمی وجود دارد.
بیشتر بدانید: انواع نگهدارنده های ارتودنسی کدامند؟
نحوه کار گذاشتن
ابتدا با گرفتن قالب از دندان ها، نگهدارنده به شکل دقیقی طراحی می شود و سپس به دندان ها متصل می شود. با بررسی تناسب و تعادل، فضا نگهدارنده در داخل دهان نصب شده و در صورت نیاز تنظیمات اضافی انجام می شود. این ابزار در مراحل مختلف رشد دندان ها و ارتودنسی از اهمیت بسیاری برخوردار است.
هزینه فضا نگهدار
هزینه فضا نگهدار ارتودنسی به عواملی مانند نوع ارتودنسی، مشکلات دندانی، تعداد ویزیت ها، نوع بیمه تحت پوشش و موقعیت جغرافیایی بستگی دارد. اهمیت رعایت دستورالعمل ها در استفاده از فضا نگهدار برای جلوگیری از مشکلات و هزینه های اضافی درمانی نیز بسیار حائز اهمیت است. قبل از شروع درمان، مشاوره با ارتودنتیست و مقایسه هزینه ها از چند منبع مختلف می تواند به انتخاب بهتری منجر شود.
مدت زمان استفاده از فضا نگهدار
مدت زمان استفاده از فضانگهدارها در درمان ارتودنسی و حفظ تغییرات به دست آمده وابسته به عوامل متعددی است. این عوامل شامل موارد زیر می شوند:
- میزان انحراف دندان ها: اگر انحراف دندان ها بسیار کم باشد، مدت زمان استفاده ممکن است کوتاه تر باشد.
- نوع درمان ارتودنسی: نوع درمان ارتودنسی (مانند استفاده از اینویزالاینر یا اسپیسرها) می تواند بر مدت زمان تاثیر بگذارد.
- عوامل ژنتیکی: تفاوت های ژنتیکی در ساختار دندان ها می تواند در مدت زمان استفاده تاثیرگذار باشد.
- سن: در برخی موارد، درمان ارتودنسی در سنین جوانی ممکن است موثرتر باشد.
- تاثیرات عوامل بیرونی: عوامل بیرونی مثل تروما یا وارد شدن ضربه به دندان نیز تاثیرگذار است.
- همکاری بیمار: تعهد و همکاری بیمار در استفاده مرتب از فضانگهدارها نیز می تواند تاثیرگذار باشد.
در نهایت، دندان پزشک معالج یا ارتودنتیست با ارزیابی دقیق شرایط دندانی هر بیمار و پیشرفت درمان، مدت زمان استفاده از فضانگهدارها را تعیین می کند. همچنین پیگیری منظم و مشاوره با تیم درمانی می تواند به حفظ بهتر نتایج ارتودنسی کمک کند.
معایب عدم استفاده از فضا نگهدار
عدم استفاده از فضا نگهدار ممکن است منجر به تغییرات نامطلوب در ترتیب صحیح دندان ها شود و نیاز به درمان های ارتودنسی پیچیده تر در آینده شود. پیروی از توصیه های ارتودنتیست و استفاده به موقع از فضا نگهدار، از مشکلات احتمالی جلوگیری کرده و به بهبود ترتیب دندان ها و سلامت دهان کمک می کند.
مراقبت از فضا نگهدار
مراقبت از فضا نگهدار و حفظ جای دندان های دائمی از اهمیت بسیاری برخوردار است. در ادامه روش های مراقبت از فضا نگهدار توضیح داده شده است:
- مصرف غذاهای نرم: غذا های سالم شامل مصرف مواد غذایی نرم (رژیم غذایی مناسب دوران ارتودنسی) می تواند باشد که رعایت این رژیم می تواند فشار روی دندان ها را کاهش دهد.
- رعایت بهداشت دهان و دندان: شستشوی دندان ها حداقل دو بار در روز با مسواک و خمیر دندان مناسب، از رشد باکتری ها و تشکیل پلاک دندان جلوگیری می کند.
- مراجعه منظم به کلینیک ارتودنسی: مراجعه منظم به کلینیک ارتودنسی، امکان تنظیم دقیق و نظارت بر تغییر در ترتیب دندان ها و نگهداری از فضاهای خالی را فراهم می کند.
- ضربه و فشاری به فضا نگهدار: اجتناب از فعالیت هایی که ممکن است ضربه و فشار به دندان ها وارد کنند می تواند به حفظ فضا نگهدار کمک کند.
موارد اورژانسی فضا نگهدارها که سریعا باید با پزشک تماس بگیرید!
اگر در حین استفاده از فضا نگهدار(براکت های ارتودنسی) یا سیم های ارتودنسی موارد اورژانسی رخ دهد و نیاز به درمان فوری داشته باشید، بهتر است با دندانپزشک یا متخصص ارتودنسی تماس بگیرید. مواردی که به شدت نیاز به مداخله فوری دارند می توانند شامل موارد زیر باشند:
- شکستگی براکت یا سیم: شکسته شدن براکت یا سیم، باعث ایجاد مشکلات در ترتیب دندان ها یا آسیب به بافت های دهان می شود. در این مورد، فوراً با متخصص ارتودنسی تماس بگیرید.
- درد یا ناراحتی شدید: اگر در حین استفاده از فضا نگهدار درد یا ناراحتی شدیدی احساس کنید که نمی توانید با مصرف داروهای ضد درد مدیریت کنید، باید بلافاصله با دندانپزشک یا متخصص ارتودنسی تماس بگیرید.
- سیم ارتودنسی تنظیم نشده: اگر سیم ارتودنسی به طور ناگهانی از دهان خارج شده و یا تنظیم نشده باشد، تماس با دندانپزشک برای تنظیم فوری سیم ارتودنسی ضروری است.
- دندان لق شده یا خارج شده: اگر دندانی از محل خود خارج شده یا لق شده باشد، باید سریعا با دندانپزشک تماس بگیرید تا درمان مناسب صورت گیرد و فرصت ترمیم دندان به حداقل برسد.
بیشتر بدانید: انواع سیم ارتودنسی کدامند؟
سوالات متدول
۱- آیا استفاده از فضا نگهدار سبب آسیب رسیدن به دندان ها می شود؟
استفاده از دستگاه های فضا نگهدار به طور کلی به دندان ها آسیبی نمی زند. این دستگاه ها به عنوان ابزارهای پسیو شناخته می شوند، یعنی از حرکت نامطلوب دندان ها جلوگیری می کنند. استفاده از فضا نگهدار به عنوان یک روش نگهدارنده فاصله بین دندان ها به ویژه در کودکان می تواند به حفظ فضاهای لازم برای دندان های دائمی کمک کند. این دستگاه ها عمدتاً در مواقعی که یک یا چند دندان از دست می روند و فضای خالی ایجاد می شود، استفاده می شوند. با این حال، مراقبت های منظم و نظارت مستمر از سوی ارتودنتیست یا دندان پزشک مهم است تا اطمینان حاصل شود که دستگاه به درستی نصب شده و هیچ مشکلی ایجاد نمی شود.
۲- آیا در هر زمانی که دندان شیری زودتر افتاد، باید از فضا نگهدار استفاده شود؟
بله، تشخیص استفاده از دستگاه فضا نگهدارنده (Space Maintainer) نیاز به ارزیابی دقیق توسط ارتودنتیست یا دندان پزشک دارد. در برخی موارد، زمانی که دندان های شیری زودتر از زمان معمولی از دهان کودک افتاده و دندان های دائمی زودتر از معمول رشد کرده اند، این دستگاه ها ممکن است لازم نباشند. استفاده از فضا نگهدار به طور عمده در مواقعی کارآمد است که دندان های شیری زودتر از موعد طبیعی خود از دهان می افتند و فضای خالی ایجاد می کنند. این دستگاه ها به حفظ فضا برای جایگزین شدن دندان های دائمی کمک می کنند و از جابه جایی نامطلوب دندان های دائمی جلوگیری می کنند.
۳- آیا استفاده از فضا نگهدار با درد و ناراحتی همراه است؟
استفاده از فضا نگهدارنده ممکن است در ابتدا باعث تحریک لثه و بافت های دهان شود، که به عنوان یک واکنش طبیعی نسبت به تغییر در ترتیب دندان ها ایجاد می شود. این احساسات معمولا در روزهای اول نصب یا تعویض دستگاه نگهدارنده رخ داده و با گذشت زمان کاهش می یابند. استفاده از داروهای مسکن یا گاهی اوقات استفاده از ژل های ضددرد ممکن است باعث کاهش درد شود. در صورت بروز درد شدید، همواره با دندانپزشک خود مشورت کنید تا راهنمایی لازم را دریافت کرده و اقدامات مناسب را انجام دهید.
۴- آیا لازم است تا برای نصب فضا نگهدار ثابت از بی حسی استفاده شود؟
در بسیاری از موارد، برای نصب فضا نگهدارنده ثابت معمولا بی حسی عمیق لازم نیست. نصب براکت ها و دستگاه های ارتودنسی به طور عمومی با استفاده از چسب و دستورالعمل های خاص انجام می شود. به همین دلیل، بی حسی عمیق ممکن است به عنوان یک اقدام استثنایی و در موارد خاص مورد استفاده قرار گیرد. در اکثر موارد، ارتودنتیست ها از تکنیک ها و مهارت های خاص برای کاهش ناراحتی و درد در این فرآیند استفاده می کنند. استفاده از بی حسی موضعی به تشخیص ارتودنتیست و نیازهای خاص هر فرد بستگی دارد.
