وسیع کننده کام یا هایرکس (Hyrax Expander)، یکی از ابزارهای رایج در ارتودنسی است که برای گسترش عرض فک بالا و اصلاح ناهنجاری‌های فکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. استفاده از این دستگاه در دهان، به‌ویژه در روزها یا هفته‌های ابتدایی، می‌تواند چالش‌هایی را در خوردن، جویدن و حتی بلع غذا ایجاد کند. بسیاری از بیماران، به‌ویژه کودکان و نوجوانان، در آغاز استفاده از هایرکس، با سوالاتی روبرو هستند: «چه غذاهایی بخورم؟»، «چطور راحت‌تر بجوم؟» یا «چرا غذا بین دستگاه گیر می‌کند؟».
در این مقاله، به‌طور کامل و کاربردی توضیح می‌دهیم که چگونه می‌توان با وجود وسیع‌کننده کام، تغذیه سالم، راحت و ایمن داشت. از انتخاب نوع غذا گرفته تا نکات بهداشتی و ترفندهای ساده برای کاهش ناراحتی، هر آنچه نیاز دارید در ادامه می‌خوانید.
در روزهای اول بعد از نصب هایرکس چه غذاهایی بخوریم؟
روزهای ابتدایی پس از نصب وسیع‌کننده کام (هایرکس)، معمولاً با کمی درد، فشار یا ناراحتی در فک و سقف دهان همراه است. همچنین حرکت زبان محدود شده و جویدن غذا ممکن است دشوار باشد. در این دوره، انتخاب غذاهای مناسب می‌تواند به کاهش ناراحتی کمک کرده و روند تطبیق با دستگاه را آسان‌تر کند.
در ادامه، غذاهایی که برای روزهای اول توصیه می‌شوند را می‌خوانید:
سوپ‌های رقیق و ولرم (مثل سوپ جو، سوپ مرغ، سوپ عدس پوره‌شده)
- پوره سیب‌زمینی یا پوره سبزیجات بخارپز
- فرنی، شیربرنج و حریره
- ماست ساده یا ماست چکیده نرم
- اسموتی‌ها و شیک های میوه‌ای (بدون دانه و الیاف زیاد)
- املت نرم، تخم‌مرغ آب‌پز له‌شده یا نیم‌برشت
- برنج نرم با خورش له‌شده یا کته با ماست
- میوه‌های پوره‌شده مثل موز له‌شده، سیب رنده شده بخارپز
بیشتر بخوانید: درمان آفت دهان حین ارتودنسی
نکات مهم تغذیه در این دوران:
- غذاها را تا حد امکان نرم، پخته‌شده و بدون تکه‌های سفت یا برشته مصرف کنید.
- لقمه‌ها را کوچک بگیرید و آرام‌تر از همیشه بجوید
- از نی یا قاشق کوچک برای نوشیدنی‌ها و غذاهای نیمه‌مایع استفاده کنید تا تماس کمتری با دستگاه ایجاد شود.
- مصرف غذاهای خیلی داغ یا خیلی سرد را در روزهای اول محدود کنید، زیرا ممکن است باعث تحریک لثه‌ها و سقف دهان شود.
وسیع کننده کام (هایرکس) چیست و چه کاربردی دارد؟
وسیع‌کننده کام هایرکس (Hyrax Expander) یک وسیله دندان‌پزشکی در ارتودنسی است که برای گسترش فک بالا (ماگزیلا) و ایجاد فضای بیشتر برای دندان‌ها استفاده می‌شود. این دستگاه به‌ویژه برای بیمارانی که دارای قوس فکی باریک یا کراس‌بایت (روی‌هم‌قرارگیری نادرست دندان‌ها) هستند، بسیار مفید است و به بهبود وضعیت بایت و تنظیم کلی دندان‌ها کمک می‌کند. هدف اصلی وسیع‌کننده هایرکس، تسهیل رشد استخوان فک و ایجاد فضای مناسب برای قرارگیری صحیح دندان‌ها و ارتقای سلامت دهان و دندان است.
دو نوع اصلی از این دستگاه وجود دارد: هایرکس چسبانده‌شده (Bonded) و هایرکس متحرک (Removable).
نوع چسبانده‌شده معمولاً با استفاده از چسب دندانی به دندان‌های آسیای بزرگ متصل می‌شود و ثبات و فیت مناسبی را برای گسترش پیوسته فراهم می‌کند. در مقابل، نوع متحرک را بیمار می‌تواند از دهان خارج کند که این کار نظافت و نگهداری دستگاه را آسان‌تر می‌سازد. هر دو نوع، به‌طور تدریجی و با استفاده از مکانیزم پیچ قابل تنظیم توسط ارتودنتیست، فک بالا را گسترش می‌دهند.
The typical age range for using a Hyrax expander is between 7 and 14 years old, as this is when a child’s jaw is still growing, making it an ideal time for orthodontic intervention.
سن مناسب برای استفاده از وسیع‌کننده هایرکس معمولاً بین ۷ تا ۱۴ سالگی است؛ چراکه در این بازه زمانی، رشد فک کودک هنوز ادامه دارد و بهترین زمان برای مداخله ارتودنسی محسوب می‌شود.
غذاهایی که باید از خوردن آن‌ها پرهیز کرد
غذاهایی که باید به‌طور کامل حذف یا محدود شوند:
- آجیل و مغزها (بادام، پسته، گردو و…)
ممکن است بین اجزای دستگاه گیر کرده یا باعث شکستن آن شوند. - آبنبات و شکلات های سفت یا چسبنده
مثل تافی، آدامس، شکلات کاراملی یا لواشک سفت که می‌توانند به دستگاه بچسبند یا آن را جابه‌جا کنند. - بیسکویت و نان‌های تُست یا برشته شده
خرده‌های خشک آن‌ها به‌راحتی در دستگاه گیر می‌کند و تمیز کردنشان دشوار است. - سبزیجات و میوه‌های سفت و خام
مانند هویج خام، سیب، کرفس، خیار یا ذرت بو داده که باید کاملاً پخته یا پوره شوند.
بیشتر بخوانید: علت صدا دادن فک
- غذاهای چسبنده یا کش‌دار
مانند پیتزای پر پنیر، کشک بادمجان غلیظ یا کشک خشک که به سقف دهان و دستگاه می‌چسبند. - برنج‌های دانه‌بلند و خشک
احتمال گیر کردن در دستگاه بالاست؛ بهتر است به شکل کته‌ی نرم مصرف شود. - گوشت‌های سفت یا نیم‌پز
مثل استیک یا جوجه کباب سفت که جویدنش دشوار است و می‌تواند به سیم‌ها فشار بیاورد.
نکات کلیدی برای راحت تر جویدن و بلعیدن غذا با وسیع کننده کام
- لقمه های کوچک بگیرید و با حوصله بجوید
غذا را به لقمه‌های کوچک تقسیم کنید و هر لقمه را با دقت و آرامی بجوید. عجله کردن نه‌تنها ممکن است باعث گیر کردن غذا در دستگاه شود، بلکه خطر بلعیدن نادرست را هم افزایش می‌دهد.
- از طرفین دهان برای جویدن استفاده کنید
چون دستگاه در مرکز سقف دهان قرار دارد، بهتر است غذا را به سمت دندان‌های آسیاب چپ یا راست هدایت کرده و آنجا بجوید. این کار فشار کمتری به سقف دهان وارد می‌کند و حرکت زبان را راحت‌تر می‌سازد.
- غذا را خوب نرم و له کنید
پیش از بلعیدن، مطمئن شوید غذا کاملاً نرم و له شده است. غذاهای نیمه‌جویده ممکن است بین دستگاه گیر کرده یا باعث تحریک سقف دهان شوند.
- با زبان غذا را به سقف دهان فشار ندهید
حرکت طبیعی زبان ممکن است باعث تماس با دستگاه شود و درد یا ناراحتی ایجاد کند. بهتر است در روزهای اول تمرین کنید که از تماس مستقیم زبان با هایرکس خودداری شود.
بیشتر بخوانید: اهمیت ویزیت ماهانه در حین درمان ارتودنسی
- از نوشیدنی ها برای کمک به بلعیدن استفاده کنید
در حین غذا خوردن، نوشیدن آب یا نوشیدنی‌های سالم و ولرم می‌تواند به روان‌تر شدن بلع کمک کند و مانع گیر کردن غذا در اطراف دستگاه شود.
- از قاشق کوچک استفاده کنید
استفاده از قاشق‌های کوچک (قاشق چای‌خوری یا مرباخوری) برای غذاهای نیمه‌مایع باعث می‌شود میزان غذای ورودی به دهان کنترل شود و احتمال ناراحتی یا گیر کردن کاهش یابد.
- غذا را بلع خشک نکنید
بلعیدن غذا بدون بزاق زیاد ممکن است باعث اصطکاک با دستگاه شود. همیشه همراه غذا مقدار کمی مایع بنوشید یا بزاق خود را قبل از بلع به‌خوبی جمع کنید.
چگونه از گیر کردن غذا بین دستگاه هایرکس جلوگیری کنیم؟
برای جلوگیری از گیر کردن غذا بین دستگاه هایرکس، مهم‌ترین اقدام، انتخاب هوشمندانه نوع غذا و تغییر در نحوه غذا خوردن است. بهتر است در طول درمان، غذاهایی را انتخاب کنید که بافت نرم‌تری دارند و هنگام جویدن، به ذرات ریز و چسبنده تبدیل نمی‌شوند. غذاهای پخته‌شده، نرم و مرطوب مانند سوپ، پوره‌ها، تخم‌مرغ نرم، یا میوه‌های بخارپز شده، گزینه‌های بسیار مناسبی هستند، چون کمتر در میان بخش‌های فلزی دستگاه گیر می‌کنند.
در هنگام غذا خوردن، آرام غذا خوردن و جویدن با دقت بسیار اهمیت دارد. برداشتن لقمه‌های کوچک، جویدن با سمت عقب دهان و تلاش برای هدایت غذا به دور از مرکز سقف دهان می‌تواند از گیر کردن غذا در اطراف پیچ یا میله دستگاه جلوگیری کند. همچنین نوشیدن آب یا مایعات صاف در حین غذا، به شستن ذرات غذا و حرکت راحت‌تر آن در دهان کمک می‌کند.
بیشتر بخوانید: آیا ارتودنسی باعث سردرد می شود
پس از هر وعده غذایی، شست‌وشوی دهان با آب ولرم به خارج کردن بقایای غذایی کمک می‌کند. استفاده از سرنگ شست‌وشو یا واترجت مخصوص ارتودنسی نیز می‌تواند مکمل خوبی برای تمیز نگه‌داشتن فضای اطراف دستگاه باشد. البته باید دقت داشت که هرگز نباید سعی کرد با ابزارهای تیز مانند خلال دندان، غذا را از دستگاه خارج کرد، چون ممکن است به لثه، سقف دهان یا حتی خود دستگاه آسیب وارد شود.
بهداشت دهان و دندان هنگام استفاده از وسیع کننده کام
وسیع‌کننده کام (هایرکس) فضای جدیدی را در دهان ایجاد می‌کند که می‌تواند محل مناسبی برای تجمع مواد غذایی، پلاک‌های میکروبی و باکتری‌ها شود. اگر بهداشت دهان به‌درستی رعایت نشود، احتمال بوی بد دهان، التهاب لثه، پوسیدگی دندان و حتی عفونت‌های دهانی افزایش می‌یابد. رعایت چند نکته کلیدی، سلامت دهان و دندان را در این دوران حفظ می‌کند.
- مسواک زدن دقیق و منظم (حداقل ۲ بار در روز)
از یک مسواک نرم و ترجیحاً مخصوص ارتودنسی استفاده کنید و با دقت اطراف دندان‌ها، لبه‌های دستگاه و سطح زبان را تمیز کنید.
نکته: می‌توانید برای تمیز کردن اطراف پیچ دستگاه از یک مسواک کوچک بین‌دندانی استفاده کنید.
- شست و شوی دهان با آب ولرم بعد از هر وعده غذایی
پس از غذا، دهان را با آب ولرم (نه داغ و نه سرد) بشویید تا ذرات غذا و باکتری‌های احتمالی پاک شوند.
- استفاده از دهان شویه های بدون الکل
دهان‌شویه‌های مخصوص ارتودنسی یا دهان‌شویه‌های آنتی‌باکتریال بدون الکل، می‌توانند به کاهش بوی بد و جلوگیری از التهاب کمک کنند.
پیشنهاد: شب‌ها قبل از خواب از دهان‌شویه استفاده کنید تا تأثیر طولانی‌تری داشته باشد.
- نخ دندان ارتودنسی یا فلاس تردر
استفاده از نخ‌دندان معمولی ممکن است سخت باشد. بهتر است از ابزارهای مخصوص مانند فلاس‌تردر (Floss Threader) یا نخ‌دندان واتردار برای تمیز کردن بین دندان‌ها استفاده کنید.
- اجتناب از خوردنی هایی که به دستگاه می چسبند یا سخت پاک می‌شوند
مانند شکلات چسبنده، نان خشک، چیپس و… که نه‌تنها به دستگاه می‌چسبند، بلکه پاک کردن آن‌ها هم سخت و زمان‌بر است.
بیشتر بخوانید: جرم گیری دندان در خانه
- چکاپ منظم با ارتودنتیست
در جلسات تنظیم دستگاه، حتماً از پزشک بخواهید وضعیت بهداشت دهان و تمیزی اطراف دستگاه را بررسی کند. گاهی رسوب‌ها و پلاک‌هایی دیده می‌شوند که نیاز به پاک‌سازی حرفه‌ای دارند.
- آموزش صحیح به کودک یا نوجوان
اگر کاربر دستگاه کودک است، با زبان ساده برایش توضیح دهید که چرا بهداشت در این دوران از همیشه مهم‌تر است. از چک‌لیست روزانه یا جدول انگیزشی برای پیگیری عادت‌ها استفاده کنید.
جمع بندی: تغذیه آگاهانه برای تطبیق بهتر با وسیع کننده کام
دوران استفاده از وسیع‌کننده کام (هایرکس) بدون شک با تغییراتی در سبک غذا خوردن، جویدن و بلع همراه است. این تغییرات در ابتدا ممکن است کمی ناخوشایند یا نگران‌کننده به نظر برسند، اما با انتخاب آگاهانه غذاها و رعایت اصول ساده بهداشت و تغذیه، می‌توان این مرحله را به‌راحتی پشت سر گذاشت.
مصرف غذاهای نرم، پرهیز از خوراکی‌های سفت و چسبنده، خوردن آهسته و شست‌وشوی منظم دهان، همگی به جلوگیری از ناراحتی، گیر کردن غذا و حتی بروز مشکلات دندانی کمک می‌کنند. همچنین با تمرین و صبر، بدن به حضور دستگاه عادت می‌کند و بسیاری از مشکلات اولیه به مرور زمان برطرف می‌شود.
در نهایت، همکاری مداوم با ارتودنتیست و پیروی از توصیه‌های تغذیه‌ای و بهداشتی، مسیر درمان را هموارتر و نتیجه را مؤثرتر خواهد کرد. تغذیه صحیح در این دوران نه‌تنها از ناراحتی‌های جسمی جلوگیری می‌کند، بلکه نقش مهمی در سلامت دهان، کیفیت درمان و حتی احساس روانی مثبت بیمار ایفا می‌کند.
