بیماری ها و اختلالات دهان و دندان از جمله مسائلی هستند که بر زندگی روزمره ما تأثیر می گذارند. یکی از این بیماری ها، هایپردونتیا یا رویش دندان اضافه است که می تواند باعث ایجاد مشکلات جدی در ساختار دهان و دندان شود. هایپردونتیا به وجود آمدن دندان های اضافی در جایگاه هایی است، که قابل قبول نیست. این دندان ها ممکن است زیر لثه قرار گرفته باشند و در صورتی که رویش یابند، به علائمی نظیر درد، التهاب، فشار بر دندان های اطراف و اختلالات در جوانه زنی دندان های دیگر منجر شوند.
با توجه به شباهت علائم هایپردونتیا با برخی از اختلالات و بیماری های دهان و دندان دیگر، تشخیص صحیح و دقیق این بیماری از اهمیت بالایی برخوردار است. علاوه بر آزمایش های معمولی، که ممکن است کافی نباشند، برخی آزمایش های تخصصی نیز باید در نظر گرفته شوند. در نهایت، آگاهی از علائم و شیوع هایپردونتیا و اهمیت تشخیص صحیح آن برای حفظ سلامت دهان و دندان امری بسیار ارزشمند تلقی خواهد شد.
رویش دندان اضافی یا هایپردونتیای دندان چیست؟
هایپردونتیا به بوجود آمدن یک یا چند دندان اضافی در دهان افراد اطلاق می شود. این دندان های اضافی می توانند در هر سمتی از دهان، شامل فک بالا، فک پایین یا هر دو، ظاهر شود. آنها می توانند به صورت تکی یا به صورت دسته ای ظاهر شوند و ممکن است قابل رؤیت یا پنهان باشند.
هایپردونتیا می تواند در دندان های شیری (کودکی) و همچنین دندان های دائمی (بزرگسالان) اتفاق بیافتد، به این معنی که هر فردی می تواند این وضعیت را تجربه کند. در حالت عادی، کودکان ۲۰ دندان شیری و بزرگسالان ۳۲ دندان دائمی دارند. بنابراین، وقوع هایپردونتیا منجر به وجود بیش از ۲۰ دندان در کودکان و بیش از ۳۲ دندان در بزرگسالان می شود.
همچنین بخوانید : علت کج شدن دندانها و روش های درمان آن
مهم است که در صورت تشخیص هایپردونتیا، به دندانپزشک خود مراجعه کنید تا وضعیت دندان های اضافی را ارزیابی کند و در صورت لزوم پلان درمانی مناسب را تعیین کند. در برخی موارد، جراحی برداشت دندان های اضافی ممکن است الزامی باشد تا به طور کامل به عوارض مرتبط با هایپردونتیا پایان داده شود.
علائم و نشانه های رویش هایپردونتیا دندان
نشانه های هایپردونتیا، بستگی به موقعیت و شکل هایپردونتیا دارد. برخی از نشانه های ممکن عبارتند از:
- درد: اگر هایپردونتیا فشار زیادی به لثه، دندان های همسایه یا فک وارد کند، ممکن است میزان درد بیش از اندازه ای را تحمل کنید.
- تورم: هایپردونتیا ممکن است باعث تورم لثه و منطقه اطراف آن شود. این تورم ممکن است با درد همراه باشد و در صورت عفونت می تواند بیشتر شود.
- حساسیت: هایپردونتیا ممکن است باعث ایجاد نرمی و حساسیت در لثه و بافت های اطراف شود.
- ازدحام بیش از حد: دندان اضافی ممکن است به دندان های همسایه فشار و ازدحام بیش از حدی ایجاد کند. این موضوع ممکن است باعث شلوغی و ناآرامی در دندان های دیگر شود.
- عفونت: اگر دندان اضافی به لثه یا بافت های اطراف آسیب برساند، ممکن است عفونت رخ دهد. علائم عفونت ممکن است شامل درد شدید، تورم قابل توجه، قرمزی و خارش در منطقه مورد تحت پوشش قرار گیرد.
انواع هایپردونتیا
در ادامه برخی از رایج ترین انواع دندان های اضافی را بررسی می کنیم:
- دندان های نوزادان یا شیری: بعضی نوزادان با دندان های شیری کوچک و غیرعملکردی متولد می شوند که لثه های آنها درد و عفونت را به همراه دارد. اکثراً این دندان ها به سرعت خارج می شوند.
- دندان های مخروطی: این دندان ها کوچکتر و شکل میخ دارتری دارند و می توانند با قرار گرفتن در تراز دندان های دائمی، اختلالاتی ایجاد کنند.
- دندان های سل: دندان های سل دارای شکل سلی و بیش از یک کاسپ هستند و ممکن است در جویدن و قرار دادن دندان های دائمی اختلال ایجاد کنند.
- دندان های مکمل: این دندان ها کپی کربنی از دندان های عادی هستند و در طرف دندان های میانی بالا قرار می گیرند.
- ادنتوم: ادنتوم یک تومور خوش خیم است که در دهان رشد می کند و از همان سلول هایی که دندان ها را تشکیل می دهند، ساخته شده است.
- تراتوم: این تومورها می توانند در هر بخشی از بدن رشد کنند و شامل دندان های ریز و بافت هایی مانند مو و ناخن باشند.
طبقه بندی دندان های اضافی
دندان های اضافی را می توان براساس محل قرارگیری آن ها در دهان به رده بندی زیر تقسیم کرد:
- دندان های اضافی پارامولر (Supernumerary Paramolar Teeth): این دندان ها در قسمت عقبی دهان، در مجاورت دندان های آسیاب قرار می گیرند.
- دندان های اضافی دیستومولر (Supernumerary Distomolar Teeth): اینطور دندان ها وقتی شکل می گیرند که در ردیف دندان های آسیاب یا در نزدیکی آن ها قرار بگیرند.
- دندان های اضافی مزیودنس (Supernumerary Mesiodens Teeth): این دندان ها در پشت یا اطراف دندان های قدامی قرار می گیرند. دندان های قدامی چهار دندان صاف در قسمت جلوی دهان هستند که برای جویدن استفاده نمی شوند. مزیودنس، محل شایع تری برای درآمدن دندان های اضافی است.
علل رشد هایپردونتیا
در دندانپزشکی، رشد دندان اضافی ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد، از جمله:
- عوامل ژنتیکی: ژنتیک نقش مهمی در رشد دندان های اضافی دارد. اگر یکی از والدین شما دندان های اضافی داشته باشد، شانس بیشتری برای داشتن آنها دارید. البته ارثی بودن این وضعیت به تنهایی کافی نیست و عوامل دیگر نیز در تعیین رشد هایپردونتیا دخیل هستند.
- بیماری ها و اختلالات ژنتیکی: این عوامل می توانند منجر به رشد دندان های اضافی شوند. به عنوان مثال، سندرم گاردنر، سندرم اهلرز-دانلوس، بیماری فابری و دیسپلازی کلیدوکرانیال از جمله بیماری ها و اختلالات ژنتیکی هستند که می توانند به رشد هایپردونتیا منجر شوند.
- نوعی بیماری رشدی: این بیماری می تواند عامل رشد دندان های اضافی باشد. البته ممکن است به عنوان عوامل مؤثر در فعالیت سلول های ساختاری دندان (مانند فیبروبلاست ها) عمل کنند و رشد دندان اضافی را تحریک کنند.
- عوامل محیطی: این فاکتور نیز ممکن است در رشد دندان های اضافی تأثیرگذار باشند. به عنوان مثال، آسیب های فیزیکی به مناطق دهان و صورت می توانند منجر به رشد هایپردونتیا شوند.
عوارض و مشکلات احتمالی دندان اضافی
دندان های اضافی می توانند عوارض و مشکلاتی را ایجاد کنند، از جمله:
- شلوغی دندان ها: وجود دندان اضافی می تواند باعث شلوغی و ازدحام دندان ها شود، که به ناهماهنگی و کج شدن آنها منجر می شود. این موضوع ممکن است زیبایی شما را تحت تاثیر قرار داده و مشکل در صحبت کردن، جویدن و مسواک زدن دندان ها را ایجاد کند. همچنین، شلوغی بیش از حد می تواند خطر ابتلا به بیماری های لثه و حفره را افزایش دهد.
بیشتر بدانید: ازدحام و شلوغی دندان چیست؟
- تاخیر در رویش دندان های مجاور: وجود هایپردونتیا ممکن است باعث تأخیر در رویش دندان های مجاور شود و شلوغی در دندان های دائمی ایجاد کند. در برخی موارد، دندان های اضافی ممکن است با فاصله زیادی از قوس دندانی برون آیند و نیاز به جراحی برداشت داشته باشند.
- عفونت ها و کیست ها: هایپردونتیا می توانند منجر به ایجاد عفونت و کیست در داخل لثه و استخوان شوند. این عوارض ممکن است باعث درد، تورم و عفونت شده و در صورت عدم درمان، ممکن است به بافت های اطراف مانند استخوان و بافت لثه آسیب برساند و در نهایت به از دست دادن دندان منجر شود.
- مشکلات گوارشی: در برخی موارد، دندان های اضافی ممکن است به دستگاه گوارش خاصیت تحریک کننده داشته باشند و مشکلاتی مانند سر درد، درد گردن و مشکلات هضمی را ایجاد کنند.
روند تشخیص هایپردونتیا
تشخیص دندان اضافه (هایپردونشیا) به وسیله دندانپزشک با استفاده از روش های مختلف امکان پذیر است. برخی از روش های تشخیصی عبارتند از:
- بررسی بالینی: در صورتی که دندان اضافه قابل رؤیت باشد، دندانپزشک می تواند با یک بررسی بصری اولیه آن را تشخیص دهد. اگر دندان اضافه به خوبی قابل رویت نباشد، دندانپزشک ممکن است از روش های بیشتری برای تشخیص استفاده کند.
- عکس برداری با اشعه ایکس: دندانپزشک می تواند با استفاده از عکس برداری با اشعه ایکس، دندان های اضافی را تشخیص دهد. این روش معمولاً با استفاده از پانورامیک (OPG)، که یک تصویر کلی از تمام دندان ها و استخوان های فک ارائه می دهد، صورت می گیرد.
- سی تی اسکن: در برخی موارد، برای تشخیص دندان اضافه به صورت دقیق تر و تشخیص موارد پیچیده تر، دندانپزشک ممکن است از سی تی اسکن استفاده کند. سی تی اسکن تصاویر مقطعی از دندان ها و بافت های اطراف را ایجاد می کند و امکان تشخیص دندان های اضافی را با دقت بیشتری فراهم می کند.
ریشه دندان اضافی
در نظر داشته باشید که هرچند آزمایش ها و تست های معمولاً مورد استفاده قرار می گیرند، اما برخی از اختلالات و بیماری های دهان و دندان علائمی شبیه به رویش دندان اضافی دارند. به همین دلیل، ممکن است دندانپزشک متخصص برای تشخیص دقیق تر، آزمایش های دیگری را هم در نظر بگیرد. از جمله تست هایی که ممکن است صورت بگیرد، می توان به تصویربرداری پیشرفته تر مانند تصویربرداری سی تی اسکن یا رزونانس مغناطیسی اشاره کرد. این آزمایش ها قادرند تا به صورت دقیق تری و در عمق بیشتر، وضعیت دندان ها و بافت های اطراف را بررسی کنند.
بنابراین، برای کسب اطلاعات بیشتر و تشخیص دقیق تر، به شما توصیه می شود که به یک دندانپزشک متخصص مراجعه کنید. آنها با در نظر گرفتن سابقه پزشکی شما و انجام آزمایش های مناسب، قادر خواهند بود تا تشخیص صحیحی را برای مشکل شما بگذارند.
- توجه: در صورتی که دندان اضافی هنوز زیر لثه قرار دارد، آزمایش ها و تست های گفته شده صرفاً در این مرحله مورد استفاده قرار می گیرند ولی در صورتی که هایپردونتیا در حال خروج از لثه و رشد است و قابل مشاهده بوده، می توانید به عنوان فرد بیمار نمادهایی از رویش دندان های اضافی را تشخیص دهید. با این حال، تشخیص نهایی و درست همچنان نیازمند مراجعه به پزشک دندانپزشکی است.
روند درمان و کشیدن دندان اضافی
درمان هایپردونشیا (دندان های اضافی) بستگی به شدت و موقعیت دندان های اضافی و عوارض آن دارد. برخی از راهبردهای درمانی عبارتند از:
- کشیدن دندان: اگر هایپردونتیا باعث ایجاد مشکلات جدی مانند درد، التهاب یا تغییرات در موقعیت دندان های دیگر شود، دندانپزشک ممکن است تصمیم به جراحی و کشیدن دندان اضافی بگیرد.
- درمان ارتودنسی: در صورتی که هایپردونشیا منجر به عدم قابلیت بسته شدن صحیح فک ها، تغییر در تراز و فاصله بین دندان ها، مشکلات خوابیدن یا دیگر مشکلات فنی مرتبط با دندان ها باشد، به شما ممکن است توصیه شود تا اقدامات ارتودنسی دندان را در نظر بگیرید. این اقدامات شامل استفاده از بریس هایپردونتیک (اقداماتی که برای جابجایی و تنظیم دندان ها استفاده میشود)، کاربرد دستگاه رتینر (برای حفظ ترتیب و ثابت نگه داشتن دندان های جدید) و یا درمان ارتودنسی ثابت (استفاده از براکت و سیم های فلزی یا شفاف) می شود.
- بهداشت دهان و دندان: حفظ بهداشت دهان منظم با مسواک زدن صحیح، نخ پاک کردن دندان ها، استفاده از آب دهان و مراقبت از لثه می تواند به پیشگیری از ایجاد عفونت، پوسیدگی دندان و بیماری لثه کمک کند.
درد ناشی از رویش دندان اضافه از دردی خفیف برخوردا است که امکان دارد کشیدن آن ضروری نباشد. با مصرف داروهای غیراستروئیدی ضدالتهابی نظیر ایپوبروفن می توان این درد را تاب آورد. راهکارهای خانگی درمان درد دندان هم برای تخفیف این درد مناسب خواهند بود، اما تصمیم درباره ی کشیدن یا نکشیدن دندان کاملا بستگی به شما خواهد داشت.
- نکته: گاهی روند درمانی صرفا محدود به کشیدن دندان یا دندان های اضافی نمی شود. ممکن است پس از کشیدن دندان به پروسه های درمانی دیگری هم نیاز شود.
رویش هایپردونتیا تا چه حد رایج است؟
رویش دندان اضافه (هایپردونشیا) می تواند در هر دو دندان شیری و دائمی رخ دهد، اما بگونه ای که گفته شده، برویش هایپردونتیا در دندان های دائمی به طور کلی شایع تر است.
درباره رویش هایپردونتیا در دندان های شیری، تحقیقات نشان می دهد که قدرت تشخیص آن در دندان های شیری پایین تر است و بنابراین اطلاعات محدودی در این زمینه وجود دارد. از طرفی، برویش دندان اضافی در دندان های دائمی به خوبی مورد بررسی قرار گرفته است و شیوع آن مشخص تر است. براساس مطالعات، میزان رویش دندان اضافی در جمعیت عمومی متغیر است. با توجه به گزارش ها، میزان شیوع آن بین ۰.۱٪ تا ۳.۸٪ تخمین زده شده است. باید توجه داشت که این میزان ممکن است بین جمعیت ها و مناطق مختلف متفاوت باشد.
همچنین بیان شده است که برویش دندان اضافی در برخی از موارد خاص، مانند کودکان مبتلا به شکاف لب و کام یا سندرم های خاصی مانند سندرم گاردنر و دیسپلازی کلیدوکرانیال، به طور قابل توجهی بیشتر است.
در مورد تعداد دندان های اضافی، بیشترین شیوع برویش یک دندان اضافی را مشاهده می کنیم، در حالی که برویش دو یا بیشتر دندان های اضافی نسبتاً کمتر است. این البته می تواند بسته به شرایط فردی و وجود سندرم های خاص، متغیر باشد. برای مثال، در بررسی ها آمده است که بیش از ۳۵٪ از بیماران مبتلا به دیسپلازی کلیدوکرانیال دارای دو یا بیشتر دندان اضافی هستند.
آیا امکان پیشگیری از رویش دندان اضافی وجود دارد؟
با توجه به علت های ژنتیکی رویش دندان های اضافی که پیش تر اشاره شده است، معمولاً امکان پیشگیری مستقیم وجود ندارد. با این حال، در مراحل اولیه می توان با مراقبت و آگاهی بیشتر از وضعیت خانوادگی و انجام آزمایش های ژنتیکی، درمانی هایپردونتیا را در مواردی که علت ژنتیکی دارند تشخیص داد و خطرات احتمالی آن را کاهش داد.
برای افرادی که سابقه رویش دندان اضافی در خانواده شان وجود دارد، مشاوره با پزشک متخصص قبل از اقدام به باروری می تواند کمک کننده باشد. همچنین، در حال حاضر تحقیقات و مطالعات علمی زیادی در جریان است به منظور پیدا کردن راهکارهای درمانی برای هایپردونتیا ناشی از اختلالات ژنتیکی و پیشگیری از آن. در آینده، انتظار می رود راهکارهای قطعی تری برای این اختلال وجود داشته باشد. استفاده از تکنولوژی ها و روش های جدید در زمینه ژنتیک و پزشکی، بهبود قابل توجهی در تشخیص و درمان هایپردونتیا را ممکن می سازد و در آینده احتمالاً راهکارهای موثرتری برای جلوگیری و درمان این اختلال عرضه خواهد شد.
